سواد رسانه ای (Media Literacy) مجموعهای از مهارتهای قابل یادگیری است که به توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل و ایجاد انواع پیامهای رسانهای است
سواد رسانه ای مفهومی قدیمی است که اولین بار "مارشال مکلوهان " درسال 1965به کاربرد.او معتقد بود دردوره دهکده جهانی باید انسانها به سوادجدیدی به نام سواد رسانه ای دست یابند.سواد رسانه ای مجموعه ای ازچشم اندازهاست که مابه طور فعالانه برای قرارگرفتن در معرض رسانه از آنهابهره برداری می کنیم تا معنای پیامهایی را که با آنها مواجه می شویم ،تفسیر کنیم.
افراد، با سواد رسانه ای قادر به کشف پیامهای پیچیدهی موجود در محتوای تلویزیون، رادیو، روزنامهها، مجلات، کتابها، بیلبوردهای تبلیغاتی، اینترنت و سایر رسانههای مستقل خواهند شد. آنها همچنین میتوانند رسانههای خود را ایجاد کرده و در شکلگیری فرهنگ رسانهای مشارکت فعالانه داشته باشند، این امر سبب میشود مردم از حالت مصرفی خارج شده، از رسانهها به صورت هوشمندانهای بهرهمند شوند امروز افراد با سواد باید بتوانند :
1- توانایی رمز گشایی ، درک ، ارزیابی و کار با اشکال مختلف رساته را داشته باشند.
2- بخوانند ، ارزیابی کنندو متن، تصویر و صدا بیافرینند ویا ترکیبی از این عناصر را داشته باشند.
بدترین نوع تولید کپی کاری است این که کسی عین نوشته ی کسی دیگر را با اجازه و بی اجاز ه ی او کپی و پخش کند و اسم آن را تولید محتوا بگذارد. و این چقدر متاسفانه رایج است، متاسفانه ..... بعد از این بدتر آن است که کسی نوشته های دیگران را در شبکه های اجتماعی بدون این که بخواند فوروارد کند ( forward)، یعنی اصلا نداند چیست! و بفرستد به این و آن....!بلند گو بدترین رسانه است از این جهت که هرچه را بشنود منعکس می کند.؛ پس در تولید بلند گو نباشیم
جسم انسان نیاز به غذای روزانه دارد؛ اما چقدر؟ آیا می شود هرچه غذا بر سر سفره را می شود خورد؟! آیا هرغذا یی هرچند خوشمزه رامی توان تمام کرد؟ جواب مسلما خیر است. جواب این خواهد بود به میزانی که بدن برای فعالیت به آن نیاز دارد؛ باید غذا خورد؛پرخوری تامین غذا نیست؛ سبب بیماری جسمی ( چاقی) می شود.
روح انسان نیز باید تغذیه شود و اطلاعات ، یکی از نیازهای مصرفی روح انسان است.امروزه اطلاعاتی که "انسان عصر اطلاعات" در طول یک روز دریافت میکند، برابر با همه اطلاعاتی است که یک انسان قرن هجدهمی در طول عمر خود دریافت میکرد
اطلاعات بیش از اندازه نیز مانند پرخوری میتواند آسیبهایی داشته باشد، از جمله آنکه
فرد را سطحی و کم عمق بار می آورد
به او استرسهای بیاندازه روبهرو میسازد
و تصمیم گیری را برایش دشوار می نماید
برای رژیم مصرف رسانهای صحیح باید دو نکته را در نظر گرفت:
1- استفاده متناسب و به اندازه از رسانه ها :. این باور را که " هر مطلبی به یکبار خواندنش می ارزد " کنار بگذارید.، باز ماندن از فعالیتهای مهم و اساسی زندگی در ارتباط با خانواده و دیگران و مبتلا شدن به " اعتیاد رسانه ای " است.
2- کنجکاوی را کنار بگذارید؛ فقط از مواد ( محتوا ) رسانه ای مفید استفاده کنید.
اغلب این اطلاعات که امروزه با آنها روبرو هستیم در حال ارائه اصول یا موضوعاتی هستند که از ما می خواهند با آنها هم عقیده شده و آنها را بپذیریم. ما در دورانی زندگی می کنیم که وجه مشخصه آن تلاش در متقاعدسازی همگانی است؛.
اما پذیرس بدون چون و چرای اطلاعاتی که دریافت می کنیم، از ما انسانی بی اراده و عاری از نیروی تفکر یا عقل سلیم نمی سازد؟می سازد! پس چه باید کرد؟
تفکر انتقادی یعنی
تأمل روی معنای عبارات،تصاویر، فیلم ....
بررسی شواهد و استدلال های ارائه شده در پیام ها قضاوت راجع به واقعیت ها جمع آوری اطلاعات از طریق مشاهده، تجربه، استدلال، و تعامل و گفت وگو با دیگران
تداعی یعنی؛ یادآوری، به خاطرآوری،زنده کردن و حاضر ساختن آموختهها و رویدادهای گذشته در ذهن، که در درجه نخست با حواس ارتباط دارد.و گاهی دلپذیر می کند شنیده ها را...
در تیلیغات سیاسی ایران نامزد ها از عکس و سخن شخصیت های محبوب استفاده می کنند تا به مردم به گویند که من شبیه به او هستم !
در تبلیغ پنیر صباح تداعی به خوبی به کار گرفته شد ( گوجه و خیارتازه، عسل ، سبزی تداعی این می کند که این پنیر چقدر تازه است ؛...... آخرش صدای گاو یعنی همین الان درست کردیم ؛ تازه و طبیعی!)
یکی از فریب های رسانه ای مخصوصا در تبلیغات تطمیع مخاطب است
تطمیع یعنی به طمع انداختن؛ یعنی جوری گفته شود؛ تبلیغ گردد که انسان به طمع بیفتد که برود فلان کالا را بخرد ؛ چون خود کالا 20 هزار توان بیشتر نمی ارزد؛ اما جایزه های چند ده میلیونی می دهد.....!
(در تیلیغ زیز برای هوم گر ببیند چه جایزه هایی می دهد! تاز ه حتما برنده هم هستی؛ فکر هم نکن!)
متن: در واقع همه ی اطلاعات، تصاویر، جلوه های صوتی و... که ظاهر محصول رسانه ای را نشان میدهد متن هستند
زیر متن: به پیام های پنهان و غیرمستقیمی که تولیدکننده پیام با بهره گیریِ هدفمند از فنون اثرگذاری بر مخاطب استفاده میکند، زیر متن میگویند. معمولا منتقدین آثار رسانه ای هستند که همه ی این علایم مخفی را کشف و بررسی می کنند.
فرا متن: به بخش بالا تر از این دو که خارج از متن و درون پیام است و شامل اوضاع محیطی، فرهنگی و عوامل بیرونی حاکم بر درک و اثرگذاری پیام است و حتّی گاهی مفهوم یا هدف هر پیام را به ضد آن چیزی که سازنده می خواهد تبدیل می کند، فرا متن میگوییم.